Proceza poeto

Proceza poeto

Probal Dasgupta

(eseo aperigita inter la enkondukaj eseoj por la volumo La Lingvo Serena)

La poetikon de Baldur Ragnarsson ni devas studi tra la pensfadenoj tre konkretaj, kiuj aperas en liaj tekstoj; en li, la Esperanta pensado farighas plene konkreta entrepreno, en kiu la poezio rolas ne plu fakultative, sed jam kerne. Mi esperas demonstri almenau parton de tiu chi aserto per kelkaj ekzemploj, kaj kompreneble agnoskas, ke oni devos chi tiun aliron al lia poetiko interfekundigi kun la legoj de aliaj. Utilas komenci che jena poemo el Esploroj:

Aksiomo

Suficho

jen kvanto
mezioma

kaj ja ne ia
ghiskioma
elefanto

au sandvicho

Mallongformata poemo rektege konatigas ne nur la poeton de tiu koncizajho, sed la poetikon de tiu koncizeco. Kiamaniere procedas la penso en Aksiomo? Nomi la sufichon “mezioma” ne nur kreas lingvan surprizon, sed lanchas la pensfadenon ene de la prilingva esploro – “ghiskioma” poste ehhos la vortan laboron de “mezioma”. La mezioma elekto unuflanke signifas rezigni pri la deziro grimpi ghis kiom ajn, deziro kaptebla en “elefanto”, kiu rimighas kun “kvanto” (oni notas, ke che Ragnarsson la rimoj kaj aliaj poeziaj iloj esence rolas por fadeni la pensojn, kio en lia poetiko dissolvas la dupolusecon de la prozeskrezona kaj figura racioj). Aliflanke, aspiri al mezioma solvo estas strebo, kiu ne kontentighos, se la rolon de solvo uzurpos senpera rekombino de la elementoj de la problemo – rekombino trafe formulita kiel sandvicho, rime al la fadenkomenca “suficho” kaj fermante la penson. Tia trafeco de la esprimoj kreas la eblon de dialogo kun la leganto, kaj de reehhoj. Krei tiujn eblojn trafas ghuste tiun distinginde interan klavon, kiu karakterizas la laboron de Baldur Ragnarsson, poeto proceza.

Por gajni pli klare formuleblan aliron al tiu laboro, ni konsideru sinsekvon el Esploroj, komencante per Speguloj, en kiu “La speguloj de la akvoj / senchese trafluas mian menson”. Post la diserigho, la rekunigho de la eroj naskas novajn bildojn. Chi tiuj entenas “proprajn mondojn, chiu aparte, / de realajhoj, memoroj kaj songhoj” kaj estas tiel delikataj, ke “la plej eta penso / agitas iliajn surfacojn ... / disrompas iliajn mondojn / ghis ruinoj”. Tiun regulan katastrofon kuracas la dormo, tiel ke “sian kvieton reakiras / la speguloj / la bildoj brilas denove / mondo kunordighas”. Tamen tiun kuracon malfaras la sekva fazo; la kunordighinta mondo “atendas novan pereon / je matenigho.”

Tiun poemon sekvas Difinoj, Che la rando, kaj Glacio. Fine de tiu chi nia serieto, en Glacio, ni alfrontos la seriozan, frostan dormon de la akvo mem, kaj agnoskos, ke estas katastrofo ghuste la tute specifaj, tute difinaj konturoj, kiuj desegnis la frostigho: “Sed kion la somero ne povas doni / povas liveri la vintro / en iu mateno malaperis la bildo / char la kavo glaciighis. / Kaj tiam komprenas tiuj / eltenintaj la someron kaj la sopiron / ke propran vizaghon posedas / sole / la glacio”. Se ni komencas che Speguloj kaj finas che Glacio, ni aparte klare vidas la rolon de la procezoj en la poeta logiko de Ragnarsson.

La poemo Difinoj, kun dek numeritaj partoj, temas pri sondado, kiu rezistas la ideon devi serchi sub la surfacoj. En Difinoj 1, “tiom da jaroj / sen trapenetro” unuavide prezentighas frustraj, sed tujas la pliklarigo “tushoj / surfac-esploroj / lausignaj serchoj / ghis” – kaj la vorto “ghis” salte reaperas dekstre, signante shanghon de kategorio:

lausignaj serchoj
ghis
ghis

trans kaj tra
signifas superfluon

kresko

kresko validas

Unu ebla lego estas, ke la unua apero de “ghis” estas konjunkcio kaj la dua - prepozicio, kaj ke do la frazo havas la formon “..serchoj, ghis Ghis, Trans kaj Tra signifas superfluon”. Sub tiu lego, la poemo raportas procezon de ripetaj tushoj, kiuj ighas konscie lausignaj serchoj, foriras de la unuatempa frustrigho pro nepenetro, kaj trafas tiun fazon de esplorkapablo, en kiu la nocioj de ghisa atingo, de transa salto, kaj de traa penetro komencas porti la sencon de superfluo, de io pli ol la vere celinda suficho, pri kiu temis en la jhusa poemo. Trafi tiun fazon inauguras konstaton de kresko, kaj liveras al la subjekto bildon nun de procezo, kiu sin procezofine prezentas kiel kreskon.

Se vi, la subjekto, jam kreskis, kaj do maturighis, atingis memposedon, kaj do posedas memon, vi farighis do ankau konservanto kaj prizorganto de memoro, kiun vi devos arkive organizi laujare. Tiun temon klavas Difinoj 2, kaj ni lasu kiel ekzercon la auskultan konfirmon de tiu klavo, notante nur, ke la konservitaj pasintajhoj havas la formon de “memoroj / endorme viziteblaj”, kaj tamen ne estas pasivaj objektoj, sed estas mem subjektaj, spertaj, kaj do okulaj: “okuloj / enrigardeblaj / diskonscie”. Denove, en tiu “diskonscie”, la lingvofara specifeco de tiu chi poeto kunlaboras kun lia konkreta poetiko zorge resti che la procezoj, kiujn la poemo este esploras.

En Difinoj 3 komencas aperi la rezultoj de la kribremo de via rerigardo al la pasintajhoj: iuj memoreroj aparte brilas, kaj “esprimas sin felingve”, kio kreas novan rilaton inter la nuno kaj la memoro chirkau la aktiva, akta, aktualo: “lumo centrighas sube / por la daura aktualo”. Sed la ideo, ke la lumo donas unikan aliron, kaj ke la tusho plikonkretigas tiun senton de havo, fakte limigas vin: en Difinoj 4 vi vidas, ke la kalkita muro, kies suprajhon vi tushas, ne envenas kiel tuto en vian tenon – rezistas vian komprenon la aparta konkreteco de la mura interno, kiun atingas nek la lumo, nek via tusho: “kalko blankdauras/ dum mi tushas koordinate/ indiferentan murnudon/ kovroj koordinateblas/ rezistas suboj/ internaj malblankoj/ tushimunaj” - poemo, kiun majstre resumas tiu fina verso “tushimunaj”. Kiel vi reagas al tiuj limoj de la lumo?

En Difinoj 5, vi “konstatas/ la manojn/ nenia forkuro enen”, kaj tiel prezentas al vi la kuraghon kiel la kapablon akcepti la mondon de la surfacoj kiel ion kompreneblan kaj sufichan. Vi superrigardas, kion vi disponas do: “silkajho/ konkreta molo/ blanka ripozo sur ponta palisaro/ sube /ferblua akvo /tusheblajhas /mondo konstatita” – kaj vi povas halti che tiu via kontento pri konstatebla mondo, kaj rigardi la enon kiel evitindan celon de forkuro, chu? Bedaurinde ne: “surfac-esploroj/ malbruske enuigas” (Difinoj 6), kaj tiu enuo spronas tiun sondemon de via atento, kiun vi konas kiel vian amon – kaj la insistemo de via amo esprimighas en viaj tushoj: “timidaj palpoj/ egalas chi-kaze/ amorajn senpaciencojn/ obeaj ovaloj /zigzagajn malcedojn”. En la amo, viaj sentoj renkontas vian racion, kaj trovas sin nekontenta pro chi tiuj rezultoj: “sur la surfacoj/ mi sentas/ nulvalide” – en tiu agnosko, ke via sercho ghis nun ne trovis validan konkludon, vi devigas vin pluserchi.

Vi nun revenas al la komenco de viaj “lausignaj serchoj” (Difinoj 1), sed ege malrapidigas la ritmon, vi hezitas ege, ech vortomeze: “lau-/ signaj serchoj/ au/ au/ dubaj spuroj/ preskau/ direktas min” (Difinoj 7), kaj la fino de via poemo “ho mona liza/ kvazau” enversas en la komencon de Difinoj 8 – “ghis/ punkto polica”. Vi havas nur stakon da “surfacaj spertoj”, kiuj ne substancas, ne substantivas: “momentoj/ er-pasintajhoj adverbas/ antau miraghoj/ mirakloj” – vi volas retrovi la magion de la felingvo, sed viaj disponajhoj rigore deklaras tiun salton malebla: “trans kaj tra/ signifas superfluon/ troon/ transiron” (Difinoj 9), tekstas via ehho el Difinoj 1, kaj la ideo de transiro portas vin al fekunda metaforo, tiu de pluvo – vi komencas fidi al la sensilogisma rezono de la pluvado: “pluvo plenigas/ mondon seneme/ ne timas/ ne postulas/ ne interesighas/ transmondighas/ nerimarkite/ dusignife/ ambauvalide”. Jen! Vi kredas esti trovinta shlosilon ekster la tusha, rezultesprima rezonado, en procezo sin prezentanta kiel akva-tera, kaj tiel sukcesanta transteri sen aparta transira gesto.

Via pluvo, tamen, ne donos unue solvon - chion ghi dissolvos en hhaoson: ghi (Difinoj 10) “dronigos urbojn/ oceanoj/ tushpruvos en morto/ esencon/ transighe/ osmoze en la vivo profundojn/ kontaktos/ maturigho”. Nur per tiu odiseado sen shoforo vi rehavos senton de la magia lingvo: “tiam/ perloj ellasos sekretojn/ proponos alfrontighojn/ pupiloj/ felingvo enkarnighos/ kresko/ kresko validas” – kaj jen vi denove en la komenca movimento de la difinoj.

Mia intenco ne estas “enuigi” vin ghis superinundos vian amon via senpacienco, estimata kunleganto. Necesas vin engaghi en chi tiun interpretan laboron, chi tiun kreskon, por ke ghi trafu ian validecon. Bonvolu mem vojaghi tra Che la rando ghis Glacio por konfirmi au dementi mian priinterpretan sugeston. Se “felingvo enkarnighos” (Difinoj 10) ekprenis tre provizore kaj alude fadenon kristanan, kaj se Che la rando 1, parolante pri krucmilito kaj do pli evidentige tushante tiun saman fadenon, transiras al la hipotezo, ke “lau mia scio/ eklevis tamen neniu/ armilon”, kaj al la maldrameco de la vero – “neniam/ desegnas sin/ oratore/ la vero” (Che la rando 2), kaj al rifuzo de la glavo sangon soifanta: “sed plej gravas/ se iu deklaras sin trovinta/ la veron/ chu li same/ deklaras sin preta/ krucmiliti” (Che la rando 3) – kiel do finfine la versa, palpa, esplora procezo alvenas al la propono, ke la glacio de la norda naturo kontrapunktas la pluvan akvon, kun kiu la poezio de Baldur Ragnarsson konstruas ritman rilaton kaj en mezokosmo pontas inter la monda makrokosmo kaj la persona, onda mikrokosmo? Pardonu mian longan frazon kaj sondu mem, per viaj propraj kadencoj, sed neniel forgesu, ke nia poeto trempis sin en la akvoj – kaj glacioj – de siaj antauuloj, kaj ke la krucan metaforon en Mihhalski (Golgotas la vivo. Du krucoj: vi kaj mi) sekvis la rigora egaligo che Auld de la kristanismo kun la misia leninismo kaj la perforto. Atentu loki nian poeton en tiu literatura sinsekvo, kiun li memkonscie, kiel pripensema kritikisto, heredas.

Kaj, kiam maturighos via propra kompreno de la rilato inter Ragnarsson, la procezoj kaj la precizoj/ malprecizoj, vi trafos reiri al la procezaj evoluo-shtupoj, kun la propono enmane, ke gravas reliefigi la anonimecon, la sennomecon, de tiuj shtupoj. Mi aludas, kompreneble, al tiuj Shtupoj sen nomo, kiujn lia unua poemaro karakterizis per aliformate eksplicita zorgo. Lia tiufoja fortostrecho enfokusigis la senmankan penikadon de la kosmaj, Paskal-nivele mirvekaj vastoj kaj profundoj, kiuj ehhas en la spertoj de la homa perceptanto kaj refaranto. Post tiu sinlancho, la dualibra demando en Esploroj temas pri la persona, komprena rilato al tiu ehhado, per kiu ni rekaptas kaj retrovas la kosmon en ni mem, kiel chiufojan procezon de kosmigho el la ripetaj hhaosighoj. Jen unu kompreno de la poetiko de Ragnarsson.

Chu tiu fadeno tamen “sufichas” – se mi iom memparodie reehhu mian tro strasan elstarigon de unu-du poemoj – por helpi komprenon de lia abunda proza verkaro, de lia valorigo de la traduka laboro, de lia ankrigho en Islando specife kaj en la suverene malgrandaj etnoj ghenerale, en la Esperanta komprena spaco?

Se Kabe kaj Kalocsay tro emfazis la tradukojn kaj Auld kontrapunkte emfazegis la originalan verkadon en Esperanto, Ragnarsson donas al ni komprenon de la literatura kaj mema procezo, kiu eksigas la premisojn de tiu malnova kaj neniam armisticinta debato. Lia kontribuo al nia priproceza kompreno – kiun ni loku en mondmapo apud la elanisma Bergson au la procezologia Whitehead jam donintaj en plenrajtaj filozofiaj vizioj centran rolon al la gheneraleco de la procezoj – eble plej klare aperas en la nocia poluseco de la procezoj kaj la precizeco. Eble utilus fini nian rezonon per kelkaj rimarkoj chi-teme.

En Ragnarsson, la procezo samtempe instigas nin serchi precizojn kaj jam anticipe stampas mortaj la shablonojn, kiuj plej videble rezultos en tiu nia entrepreno. Se en Auld “la celon ni plenumas/ la celo nin konsumas”, en Ragnarsson la precizo, kiel celo de la sondado, miraghe vokas nin antauen, kaj nia kresko konsistas el rideta konatigho kun la miragheco de tiu nia chasado. Liaj sondoj ne eternigas au konstantigas tiun specifan miraghon – Ragnarsson alte estimas la heterogenecon de la procezoj, kaj ne devigas ilin surmeti ian hegeleskan filozofian chapelon, kiu taugus al chiuj lokoj kaj tempoj. Li neniel sugestas, ke la celado precizen estus ia ghenerala karakterizo de absolute chiaj homaj komprenprocezoj. Tamen, lin shajnas aparte allogi tiuj procezoj, kiujn ja motivas la provado identigi la veron kaj ion fari sur tiu bazo, kaj lin specife okupas la vero en la formo de la precizo – kaj la kompreno, ke tiuj konstataj veroj nin ne kontentigas. Al nia rifuzo batali por niaj provizoraj veroj, al nia kompreno pri la provizoreco de niaj konstatoj, najbaras, en la meza, suficha mondo de Ragnarsson, nia amemo; kaj tie li farighas teoriisto de la felingvo de Tolkien, kiun havebligis al Esperanto ghuste nia Auld. La najbaro Auld estas grava shlosilo, kiam ni legas Ragnarsson – kaj ghuste en tiu kvartalo, Ragnarsson trafas tiel novajn atutojn! Auld estis samtempe tiel precizama kaj tiel pasia; per kiel nove konkretaj poetiloj Ragnarsson verse pensas pri la precizo, la amo, kaj la pasia kvieteco de tiu sondado, kiu kreas vin mem!