Respondi al Sunita

Respondi al Sunita

Probal Dasgupta

(Kolumna teksto aperinta en Ghangalo en februaro 2004)

Sufiche multaj barataninoj havas la antaunomon 'Sunita'. Mi lasas en ombro la familian nomon de tiu Sunita, kiu en la komenco de sia autobiografio skribas, ke shi farighis ateisto, sed iel envias la kredantojn. Klarigante tion, shi komentas, ke kredanto povas per la rezonado trafi en la ateismon, sed ke ateisto ne plu trovas racian vojon reen.

Sunita ja ne estas sola. Multaj inter ni firme opinias ne nur ke "Raci' nin vokas indignanta al mortbatalo por liber'", sed ankau ke la racio malpravigas chian ajn religian kredon. Kaj tiuj du opinioj prezentas lau multaj la du flankojn de unu sama vido. Ili vidas kiel nekomplete liberan tiun homon, kiu permesus al si resti "katenita" en religia fido.

Mi ne esperas skui per unu prozajheto tiel firman kaj historie profundradikan vidon che la multaj homoj kiuj kredas esti akirintaj ghin sub la lampo de nekontesteble unika kritika racio. Ili ofte devis forbatali infanaghajn lernojn por shtupi ghis tiu kritika altajho. Al ili shajnas refaliga kaj stultiga chiu cedo de tereno al la malnova, neniam plene venkita malracio de la propra infanagho. Mi atribuas al ilia penso la lingvajhon de terenocedo, char ili perceptas la rilaton inter siaj raciemo kaj fidemo kiel batalon, kiu ial postulus renovigatan retreton de la fidemo antau la triumfanta kritikemo. La eterna maldormo estus la prezo de la libero.

Sed la feroca modernisto apoganta kaj reapoganta la chi-supre skizitajn movojn sukcesas resti che sia kritike klarvidemula membildo nur per longe kutima preteco ne rimarki la detalojn de siaj vidmetodoj.

Supozu, ekzemple, ke en debato vi kontestas ies punktaron Ai, Aii, Aiii per viaj kontrautezoj Bi, Bii, Biii. Por teni la atenton de la publiko, vi eventuale decidas aranghi vian rezonon lau la sinsekvo de la refutataj punktoj. Pro tiu decido, eble aspektas rimeska la rilato inter via antauirinto, Ai Aii Aiii, kaj via strofduono, kies Bi Bii Biii asonancas au ehhas vian samdebatanon. Se tiu kalva skemo maljustas al vi, tiam eble vi uzas danteskan tercan rimon! Chiuokaze, jen la poezia kadrigo, kiu perbelas la atenton de viaj celatoj.

Cetere, por ke vin komprenu la legontoj, vi nepre ankau decidas signi per la elekto de shlosilaj vortoj kaj simboloj la varpan trakuron de kelkaj koherigaj temfadenoj tra via tuta prezento. Jen la rakonta dimensio de la scienca-kritika arto.

Tiun tutan teksajhon el poezia vefto kaj rakonta varpo shvebajhe gastigas la fida interrilato inter vi kaj viaj samdebatanoj, ekde la kontestata antauirinto ghis la auskultema kaj legema publiko, kies atentan konstantecon, kies fidelon al la interkritika entrepreno, via konduto premisas.

La poezia vefto, la rakonta varpo kaj la reciprokeca fidejo karakterizas do la seriozan kritikan laboron sur kiu la modernisto volus bazi la opozicion al chio fida. Ni eble jam komencas rimarki ion ne kongruantan kun tiu bildajho. La strukturado de la kritika laboro estas ado ne prilumebla per la logika ilaro, sed parenca al la konate shminkaj, atento-pertrukemaj vojoj de la beletro. Kiam oni serioze rekonsideras la membildon de la natursciencoj, oni retrovas ke ankau ili situas inter la artoj.

Vi rajtas demandi, kiel do chio chi rilatus al la defio de Sunita.

La belartoj specife, kaj nun la artoj pli ghenerale (inkluzive la natursciencojn, kiel ni vidis), esprimas la konjekton ke la belo estas same signifa kiel la vero. Supozu ke ni akceptas tian nocion de fidejo, kian mi reliefigis en la ĵusa rezonado. En la kadro de tiel konceptata fidejo, la konjekto pri la egalsignifo de la belo kaj la vero pelas la penson al grava celo, kiun mi volus nomi la flegado de maksimumen konektataj fidejaroj, nomo evidente bezonanta dismeton en pli videblajn komprenerojn!

Kiam vi estas en stato de reciproka fido kun du malsamaj kolegoj, en du kolegecejoj, vi sentas interalie la respondecon iam iel komprenigi al unu kolego la sencon de via aparteno al la alia kolegecejo. Vi eble ne strebas en ia oficiala pontofara rolo interkontaktigi la du mondojn. Sed vi devas legeble surhavi la anecojn al ambau, kaj tiuj legeblaj anadoj devas tiel marki vian stilon, ke homoj legantaj vin deproksime legu pere de vi ankau la fidomondojn en kiuj vi aktive membras. Tiu chi fundamenta devo estas via devo konekti la fidejojn konatajn al vi. Pensu nun pri ampleksigo de tiu devo de la unuopaj fidejoj al la jam interkonektitaj fidejaroj. Oni evidente havas devosenton pushi tiun chi entreprenon ghis la maksimuma sukceseblo, kvankam evidente la devon vi ne povas finie plenumi.

Tial mi parolas ne pri industrieska entrepreno kun atingeblaj celajhoj, sed pri flegado de senta kaj sentiga respondeco je la nivelo de la stilo de via sinprezentado en la publikaj kaj intimaj spacoj. Tia flegado de vere maksimumisma interkonektemo, se vi sukcesos nichi la flegadon en la chi-epoka mediamo tushanta multajn el niaj koroj, estas sperte kaj pense nedistingebla disde la religia impulso.

Nun mi shokas vin. Vi certe demandas vin kiamaniere mi povas ne vidi la neceson reformi kaj senmalraciigi la doktrinojn de multaj religiaj "fleg-sistemoj", la neceson reagi kontrau ilia vertikala adorado de autoritato ofte prezentanta sin kiel nekritikeble pravan. Pardonu, mi ne komprenis, ke vi tiel unuflanke rigardas la reformendojn en la religia vivo kaj ankorau ne komencis pensi pri paralelaj reformendajhoj en la sociaj hejmoj de la natursciencaj strebadoj. Certe en chiu fidomondo ekzistas la neceso kuraghe kaj do (notu ke mi diras "kaj do", ne "sed") senagrese renovigi la autenton de nia strebado al la altoj postulataj de la fida bezonaro. Oni devas kuraghe demonstradi la nekompletecon de la scioj sur kiuj sin bazas la konduto de chiu unuopa fidejaro, kaj kuraghe strebi al dialogo kaj intertrafiko por ke multaj el ni sentu la neceson lerni pli.

Ne estas eble racii, se ni ne malfermos nin al absoluta devo dialogi inter chiaj fidaj spacoj, ne nur inter tiuj stampitaj kiel religiaj. Lastatempaj esploroj pri la interbabilaj rakontadoj kaj pri la strukturigho de teoriaj hipotezprezentoj montris, ke en la interpersonaj rakontadoj la chefaj nodoj aperas ghuste en la momentoj kiam la asskultanto (ofte per dedukto au alia logika procedo) konstatas intrigerojn, kaj ke same la teorioj vere ekekzistas nur en la momentoj de ilia perceptigho fare de dialoge (do aktive) auskultanta kompetentulo.

Se la nobelpremiito Wole Soyinka foje diris ke chiuj religioj, ekde la plej antikvaj aghuloj de la afrikaj komunumoj, kundiras la saman gravajhon, nome, ke "la homaj estuloj havas rajton kaj devas esti kune estimataj", ni devas legi lin apud la chi tie pripensata malsimpleco de tiu kuneco pri kiu temas en tiaj kunkomprenoj, char la estimado estas unu speco de komprenado. Jesi tiun kunon estas ago kiun ni ne povas serioze ne nomi religia, krom se ni provizore uzetas tre krudan malnetan nocion pri la religieco, kaj tiajn lambastonojn seriozaj pensuloj certe devas iam forjheti favore al sistemaj rekomprenoj. Jen la elementoj de unu ebla racia respondo al la defio de Sunita, respondo kiu agnoskas la severecon de shia sento de ghenigho kaj pluvojas kun shia pensemo.

Sed certe vi, kaj vii, kaj viii, respondas alie, aliie, aliiie? Chu vi ne bonvolos malrimi kun miaj sonoj?