Novjara alparolo de Probal

F e l i c h a n n o v j a r o n, k a r a j k a j e s t i m a t a j,

[Mi skribas en vendredo 30.12.2011 char 1.1.2012 estas dimancho, kaj multaj inter vi ne havas komputilan aliron dum la semajnfino, do mi pensas, ke mi povas trafi la plimulton el vi nur hodiau. Krome, multaj festas la jarshanghighon tiamaniere, ke ne ghuste en tiu momento ili rigardas blogojn.]

Mi konscias, ke mi jam de tre longe shuldas al vi chiuj kiel eble plej plenan kaj uzeblan klarigon pri mia starpunkto rilate la demandon, kia estu la vojo antauen por la Esperanto-movado.

1.Ne chiu romano devas temi pri venkoj. La naciaj romanoj temis pri venkoj, kaj en niaj fruaj jaroj ni emis imiti ilian formon kaj tial celi al fina venko. Tamen nia serioza romano, nun kiam ni estas matura kaj racia movado, havu kiel kernon: “neniu fina venko, kaj ni estu sufiche maturaj por ne rigardi tion kiel tragikan”. Pool kaj Selten demonstris antau jardekoj, ke, ech en hipoteza mondo akceptinta artefaritan lingvon kiel definitivan solvon, sufiche kredindaj (char atestitaj) scenaroj povos tamen renversi tiun ‘finan venkon’. En niaj rilatoj kun UN ni ne rigardu 1966 kiel malakceptighon de nia propono. Ni emfazu, ke per tiu propono ni volis establi la rajton de la NRO-oj alparoladi pere de UN la tutmondan civilan socion. Tion signifu 1966 en nia propra lego de nia historio – lanchon de konversacio, kiu plifortighis en la malfruaj 70aj jaroj, kiam UN komencis akcepti la sendependan parolrajton de la NRO-oj. [Permesu, ke mi traktu kiel kopirajtan chi tiun personan legon de 1966, :-)]

2.Ni kompreneble emfaze ghoju pri la sukceso de la reprezentantoj de UEA sub la gvido de Stefano Keller akceptigi en preparkonferenco en Bonn amendon en la projekto de la 64-a NRO-konferenco de UN (la tiel nomata 'Rio-plus-20', kiu enfokusigos la medion) favore al lingvaj rajtoj kaj kultura diverseco, ech kun propono konsideri la potencialon de neutrala internacia lingvo. Dum ni pripensas la signifon de tiu sukceso en niaj pli vastaj skemoj, rilate al niaj pli longperspektivaj klopodoj, ni nin demandu, chu nia chefa geopolitika celo estas acheti sukcesan lotbileton che UN. Chu UN mem ne provas acheti sukcesan lotbileton che diversaj aliaj fortoj rolantaj en la mondo?

3.Tiulige ni pensu pri la jhusa eliro de Usono (ja ne unuafoja) el Unesko, chi-foje pro la palestina demando. La ordo de internaciaj organizajhoj ankorau ne estas morale, jure, kulture stabilighinta. Ni ne metu chiujn niajn ovojn en la korbon de la kernaj, pli shtatproksimaj institucioj de UN, korbon facile vundighantan pro la chiujara politika kaj komerca vetero. ALTE (la Asocio de Lingvo-Testistoj de Europo) estas eble pli dauripova, kaj tial nia atingo che ghia KER (Komuna Europa Referenckadro) estas eble pli fortika geopolitika atingo. Alia tia ekzemplo jhus aperis pro niaj atingoj che la internaciaj organizajhoj okupighantaj pri la normigo ghenerale kaj la terminologio specife.

4.Pri tiu alia ekzemplo respondecas Mélanie Maradan, kiun UEA elektis kiel komisiiton por rilatoj kun Internacia Normiga Organizajho (ISO) kaj kun la terminologia informejo Infoterm. Shi i.a. atingis, ke ene de la teknika komitato ISO/TC 37 (kiu okupighas pri la 'terminologio kaj aliaj lingvaj kaj enhavaj resursoj'), chiuj kvar subkomitatoj (SC 1 pri 'principoj kaj kunordigado', SC 2 pri 'terminografiaj kaj leksikografiaj labormetodoj', SC 3 pri 'sistemoj por administrado de terminologio, scio kaj enhavo' kaj SC 4 pri 'administrado de lingvodatenoj') unuope akceptu UEA kiel membron. Tiuj kiuj volas pli detale koni la atingojn turnu sin al jenaj Gazetaraj Komunikoj de UEA: 426, 428, 437 kaj plej laste 440 (23.12.2011).

5.Iuj miaj legantoj eventuale ne chiam memoras la historian rilaton inter Esperanto kaj la tuta fako de la terministiko – la ghenerala scienco, kiu okupighas pri la studado de la terminoj – fondita de Eugen Wüster, kiu komence uzis Esperanton kiel bazon por tiu nova fako, sed kiu poste forlasis Esperanton. La atingoj de Mélanie Maradan estas aparte gravaj en la kunteksto de tiu frua historio, pri kiu konscias la fakuloj en la terministiko. Maradan, kiel persono reprezentanta ne nur la fakon sed Esperanton, certe ne reestablas la rolon de Esperanto kiel la lingva bazo de la terministiko. Ni evitu troigojn. Sed shia cheesto en la mondopintaj terministaj rondoj rememorigas al la komunumo, ke Esperanto rolis en la fakofondaj jaroj de la terministiko, kaj ne chesis cheesti. La fortoj de la internaciaj politiko kaj komerco povas fondi kaj malfondi ‘definitivajn’ instituciajn solvojn. Sed la konceptan kaj historian bazon de tuta scienco neniu ekstera forto povas tiamaniere subite shanceli. Tial, akiri nichon en la terministiko havas pli da fundamenta graveco por nia longperspektiva kapablo persisti, ol atingi specifajn rekonojn en la pli politikaj partoj de la UN-sistemo, kvankam ni sen malkuraghigho nepre daurigu niajn klopodojn ankau en tiuj sektoroj.

6.Nia ‘malmola potenco’ kresku chefe en specifaj laborsektoroj bezonantaj fakan scion kaj sinkonigon en la fakulaj rondoj, chu pri la media movado chu pri la terministiko. Sed sendube la ‘mola potenco’ de Esperanto fontas el la energio, per kiu ghia sennombra anaro sin dedichas al la tro ofte neglektata tria valoro post la libereco kaj la egaleco, nome, al la frateco. En lingvo, kiu sufiche senbrue anstatauigis la chiesan esprimon ‘patrina lingvo’ per la neutrala ‘gepatra lingvo’, sendube homoj tiun trian valoron preferos nomi la g e f r a t e c o. Tial mi provizore transiras al tiu formo. Sed mi tuj cedos, se nia publiko montros en sia praktiko la deziron resti che la tradicia vorto ‘frateco’.

7.Mi ne bezonas vin konvinki pri la rolo de la gefrateco en nia movado. Sed mi jes bezonas klarigi, ke sur tiu valoro bazighas tiuj p o p o l s e k t o r a j, au p o p o l s e g m e n t a j movadoj – kiel la movadoj por la virinoj, por la gejoj, por la pliaghuloj, por la handikapitoj, por la iamaj parioj au netushebluloj kiuj en la hodiaua barata politiko sin nomas la ‘dalitoj’ – movadoj kaptintaj la gheneralan publikan atenton en multaj landoj kaj grave efikantaj sur la enhavon de la eduko. Tion chi ni ne povas neglekti, char ghuste en la eduka sfero ni chefe volas influi la opiniojn kaj la praktikojn de la instruistoj kaj pere de ili de la infanoj.

8.Ghenre dirite, mia propono pri la estonteco de la Esperanto-movado havas jenan formon. Sub la tegmenta r o m a n o de nia klopodaro en la pintaj instituciaj, sciencaj, kulturaj rondoj, ni devas kun aparta memkonscio flegi s e g m e n t a j n n o v e l o j n. La virina novelo, la geja novelo, la pliaghula novelo ktp devas nin rekte mobilizi precipe, sed ne nur, che tiuj ekzemploj, kie Esperanto povas ludi apartan rolon. Ekzemple la pliaghuloj serchas metodojn por doti sian vivon per signifo kaj partopreno, kaj de tre longe Esperanto ludas gravan signifo-donan rolon en la vivo de la multaj pliaghuloj, kiuj ghin lernis kaj kultivas au instruas. Se ni havas seriozan prisekvon de la ideoj de Ilona Gál, kiu antau jardekoj verkis broshuron _Esperanto kaj la pliaghuloj_, tiam ni povos verki kaj eble ech akceptigi bone dokumentitajn subvenciproponojn por homoj en la tria agho, lau la sugestoj de Halina Komar, kaj atingi ech organizitan mobilizon de niaj tiusegmentaj fortoj.

9.Ne sufichas doni unu ekzemplon, char mi volas hodiau chefe enfokusigi la segmentajn novelojn. Ni konsideru do la gejan popolsegmenton. Unu ebla bazo por reliefe kunligi la komunajn spertojn estus emfazi la ostracisman distenadon, per kiu la ‘ordinaraj’ socianoj ofte traktas i.a. la gejojn kaj la esperantistojn. Lau tiaj linioj, ni povas aliri la demandon de inismo sen tuj pripensi la ekvilibron inter movadaj roloj por la viroj kaj la virinoj en Esperantujo. Ni atentu, ke tia pripensado ja ne donas al ni aliron al la koncepta bazo de la inismaj iniciatoj mem kaj ne kapabligas nin ligi al tiu bazo la fundamenton de la esperantismo. Mi per tio ne volas diri, ke ne gravas demandi nin pri eventuala sufokigho sentata de gejoj au de virinoj ene de Esperantujo au fari ion pri tiaj faktoj. Mi emfazas nur, ke tio estas alia sulko ankau fosenda, kiu ja ne restas nefosita, sed kiu ne identas al tiu specifa sulko, pri kiu mi chi tie provas lanchi novan diskuton.

10.La specifa tezo, kiun mi provas reliefigi hodiau, temas pri la komuna malfacilajho, kiun tra sia tuta vivo devas alfronti diversaj el tiuj anoj de niaj socioj, kiuj ne estas prosperaj elitaj viroj havantaj resume dirite dezirindajn devenon kaj personan profilon. Tiu komuna malfacilajho estas jena. El la ‘marghenigitaj’ homoj, pri kiuj ni parolas, chiuj popolsegmentoj klopodas per la organiza, kampanja, batala vojo atingi kvazau militan venkon. Iuj segmentoj sukcesas – ekzemple la laboristoj kaj la kamparanoj, markite kiel klasoj kaj lanchinte klasbatalon, atingis historie gravajn sukcesojn, kiujn parte imitis diversaj aliaj kampanjantoj. Tamen tiuj sukcesoj, ech kiam ili okazas, ne shanghas la bazan percepton de la ordinaraj homoj, ke la socion devus regi iuj naturaj fortoj, kaj ke la fortaj homoj, fortaj landoj, fortaj institucioj havas naturan rajton regi. La ordinara publiko ne konvinkighas, ke serioze justaj instituciaj aranghoj, kontrau kiuj tiu au alia popolsegmento ne sentos la bezonon de tempo al tempo aparte ribeli kaj kampanji por specialaj rajtoj, devas esti bazitaj sur demokratia intertraktado inter fortaj kaj malfortaj grupoj, kaj devas finfine preni la formon de zorge, celkonscie, interkonsente kunmetitaj artefaritaj aranghoj, emfaze malnaturaj.

11.Nur che la popolsegmentoj alfrontantaj ostracismon kaj aliajn drastajn formojn de la miskonduto de la fortaj popolanoj kontrau la malfortaj nia fundamenta ideo de lingvo arta kiel ilo por atingi la justecon inter lingvoj trovos seriozan, neshanceleblan apogon fluantan el tiu sama fonto, el kiu fluas ilia kuragho resti vivaj kaj plu batali por sia ekzisto.

12.Miakomprene la sola ghis nun disponebla koncepta ilaro, per kiu chiuj marghenigitaj kaj ostracismo-suferantaj popolsegmentoj sukcesas unuigi siajn necese diversajn strebadojn por rekonigho kaj justa traktigho, estas la postmodernismo. La modernismoj servis nur plifortigi la eliton de chiu lando, kiu kapablis pretendi, ke ghi plej kapable kultivas la rimedojn por la ghenerala progreso. La tiel nomata malfacileco de la postmodernismaj tekstoj estas rezulto de la koalicia karaktero de iniciato, kiu celas samtempe reprezenti la plej diversajn marghenigitojn. De tiu sama fonto venas la malfacileco de miaj intervenoj, pri kiu oni ofte shercas. Por ke la komunumo ne ostracismu min, mi rigardas chi tiun ridindumadon kiel savzonon, kaj mi ja volas resti flosa, bonvolu ne chesi ridi pri mia prozo, mi petegas.

13.La kutimaj metodoj de la Esperanto-movado shajnas al mi bazitaj sur la sinkontraudira deziro akceptigi malnaturan solvon sen kontesti la hegemonion de ‘naturaj’ sociaj fortoj. Nuntempa ekzemplo de tio estas la kutima retoriko pri bonaj metodoj por ‘vendi’ Esperanton. Tiu retoriko bazighas sur akcepto de la premiso, ke la merkato estus io natura. Sed ni bezonas interkonsentojn ghuste por korekti la vojon, kiun alie trudus al ni neshanghitaj merkataj fortoj. Mi kompreneble konsentas, ke la servoj de UEA estas varoj, kiujn ni devas vendi, kaj por kiuj absolute necesas uzi la merkatikajn sciojn. Sed mi malkonsentas pri la ofta aserto, ke Esperanto mem estus varo, kiun necesas vendi. La logiko de la vendado kaj la achetado kondukas al la angla, ne al Esperanto; al la hegemonioj, ne al homaj rajtoj; oni ne povas sukcese vendi la homajn rajtojn; se oni volas labori por la homaj rajtoj, oni devas strebi per interkonsentoj limigi la terenon, sur kiu plene validas la logiko de la vendado kaj la achetado.

14.Sed la problemo ne estas unike nuntempa. Ankau en la fruaj jaroj de la movado, kiam la tuta monda publiko shatis tiujn romanojn, kiuj konstruighis chirkau la sukceso de unu nacio venki aliajn naciojn kaj fondi el tiuj venkoj imperion, la esperantistoj pretis kunludi kun tiuj ludoj. Kompreneble chiuj esperantistoj, fruaj kaj malfruaj, volis kaj plue volas persvadi la homojn ne ligi la ideon de gloro “al glavo sangon soifanta”. Tamen la ligiteco inter la gloro kaj la sanga milito estis normala por la fruaj jaroj de la dudeka jarcento. La neutrala esperantistaro ja ne proponis shanghi la mondomapon kaj do ne ligis sin al la propono malmunti la imperiojn – kvankam tiuspeca propono estis subkomprenata en la celoj de la Ligo de Nacioj. Tial la fruaj esperantistoj pretis kunlabori kun la belga, brita, franca, nederlanda, portugala imperioj, kiujn mi zorgas mencii en alfabeta sinsekvo por ne diskriminacii. (Bonvolu rimarki, ke mi aludas al la mapo tuj post 1918, sur kiu bazighis la Ligo de Nacioj. Tial mankas rusoj kaj turkoj, pardonu, otomanoj.)

15.Se ni enkalkulas tiun pretecon senplende kunlabori kun la imperiaj reghimoj, farighas facile kompreni, ke tio, kion la Esperanto-movado proponis al la Ligo de Nacioj, kaj kion la Ligo malakceptis en 1922, estis propono pri interimperia lingvo. Se la Ligo en 1922 bonvenigus Esperanton kaj ghin enkondukus en chiujn lernejojn, tio do signifus, por la brite administrataj lernejoj en Nigherio au la france administrataj lernejoj en Algherio, senkonsultan trudon de nova studobjekto en la lernejoj kaj de nova plurlingva funkcisistemo por la sendemokratiaj regatoj.

16.Vi ne bezonas multe da fantazio por kompreni, ke, en hipoteza mondo shanghita per tiamomenta desupra adopto de Esperanto, la kolonie ekspluatataj popoloj, post la liberigho el sub aliaj desuprismoj, sentus la bezonon forskui ne nur la jugon de la imperiaj angla, franca, nederlanda, portugala lingvoj. Ili forskuus ankau ian interimperian ‘solvon’ Esperantan iam truditan al ili de iu lau ili senlegitima Ligo de Imperioj kaj de Hazarde kaj Portempe Senimperiaj Nacioj.

17.Kial do, enirante la Esperanto-movadon, mi kiel infano de nove ekskoloniighinta lando sukcesis tuj spontane ekentuziasmi en 1967? Pro tio, ke danke al la fonda logiko de Unuighintaj Nacioj, diference de la Ligo de Nacioj, Esperanto havis ideon novan kaj dauripovan, tiun de la homaj rajtoj, kiun klavis jam Zamenhof en la fruaj kongresoj. Danke al Ralph Harry, Ivo Lapenna kaj multaj tiuepokanoj, precipe danke al la traduko de la interna ideo en la humanisman internaciismon fare de Lapenna, la Esperanto-movado jam de la komenco de la UN-aventuro de la homaro metis sin en gravegan nichon. Specife, ni jam de tiam akiris la rimedojn por pledi por la seriozigo de io, kion UN jam diras, ke ghi praktikas – la defendado de la homaj rajtoj. La tasko de niaj generacioj, sub la gvido de la nunaj gejunuloj de kiuj ni atendas la plej efikan pensadon, estas ghisdatigadi nian proponon. Kaj per ‘nia propono’ mi ne celas aparte la dokumenton transdonitan de Lapenna al UN en 1966, sed la lingvon Esperanto kiel defendilon de la rajto de la homoj funkcii per facile lernebla lingva repertuaro. Por povi ghisdatigadi nian manieron trakti UN ni devas ghisdatigadi nian memkomprenon kiel proponantaron de tiu chi propona lingvo.

18.Al la tasko kiel eble plej alirebligi la postmodernan laborilaron al niaj movadanoj mi dedichis mian libron de 2011, L o g h i e n h o m a j l i n g v o j. Mi notas kun kontento, ke jam antau la apero de tiu libro Vilmos Benczik kaj Mark Fettes en siaj tekstoj esprimis sin favore al la postmodernismo kiel urghe bezonata aliancano de la esperantista idea strebado. Pri la uzindeco au ne de la libro mi kompreneble lasas la jughon al la publiko. Pri ghia scienca valoro jughos la faka legantaro. Tiuj jughoj ne estas identaj demandoj, sed ambau demandoj estas ekster mia koment-rajtejo.

19.Tamen mi ne rekomendas, ke ni estu kontentaj simple uzi la ekzistantajn rimedojn de la postmodernismo. Ni devas penetri kaj shanghi la postmodernismajn mediojn kaj persvadi ilin adopti nian bazan fidon al la limtransira amikeco kiel transforma forto. La amikeco donas la rajton esti persone auskultata. La postmodernismo tro ofte sin dedichegas al formalaj kaj instituciaj arenoj, neglekte al la persona areno kaj al la tria valoro, la gefrateco.

20.Tial mi faris la Zamenhof-tagan proponon pri AQ, Amikeca Kvociento, vidu pri tiu temo alian afishon en mia blogo.

21.Temas ankau emfazi la intertraktadon, ne nur la personan amikecon. La alirebleco de Esperanto al lernantoj, kiun ni nomas la facileco, ne estas la sola eco, kiun ni reliefigu. Esperanto naskighis el specifa dialogo inter la orientaj kaj okcidentaj lingvoj de Europo en la persona bakujo de Zamenhof; tion ni devas emfazi. Per tiu aparte videbla dialogo, Esperanto jam en sia korpo ikone reprezentas la etoson de la intertraktemo en si mem, kio donas al ghi gravan simbolan valoron preter la praktika valoro, ja ne malelstarigebla, de ghia lernfacileco.

22.En la kongresoj, mi proponas, ke ni de tempo al tempo, eventuale en la formo de shercado kaj de koridoraj apudbabiloj, etikedu iujn niajn agadojn kiel romanajn kaj iujn kiel novelajn, kaj ni strebu ekvilibrigi la romanajn kaj la novelajn sulkojn dum nia kongresa kaj aliforuma fosado.

23.Ni devas transformi ne nur la eksteran publikon, por atingi la chi-supre skizitajn celojn, sed iom post iom ankau nin mem, sen anhelado por postkuri neatingeblajn rekordojn. Ni devas persone taksi niajn kapablojn kaj sekvi trankvilan vojon de iompostioma sinreformo. Tion ni faru ne char ni estas en malforta pozicio, sed char ni estas en forta pozicio sed multaj el ni ne faris la personan fortostrechon por sin kongruigi kun la pozicio atingita de la movado kiel tuto. Ni do persone ghiskresku ghis nia impona kolektiva forto, char la manko de persona konscio komencas malkuraghigi multajn en niaj vicoj. “Ne tro krude, ne tro multe per unu fojo,” aforismis Zamenhof. La fojo finighas nun. Chion bonan por tiu chi jaro kaj la venontaj. Kaj antau chio, kuraghon.

Amike

Probal

La ora barko

La ora barko

Surĉiele muĝas nuboj, pluvo jam senhaltas.
Sola sidas mi ĉe l’ bord’. Nenio min ekzaltas.
En abundaj garboj, jen
la falĉita rizo-gren’;
la rivero laŭ refren’
sovaĝa krie saltas.
La pluvo embuskis nin dumfalĉe, kaj senhaltas.

Sur malgranda agro mi nur staras senkunule
dum la akvaj kurboj dancas ĉirkaŭ mi ulule.
Tiuborde, en pejzaĝ’
arba niĉas la vilaĝ’
la ĉiela nubvizaĝ’
ĝin vestas belnebule –
tie ĉi, sur eta agro, staras mi solule.

Kiu, jen, kantante gaje, tiun barkon remas?
Se mi ne eraras, lin mi iom rekonemas.
Rapide antaŭeniras,
ondojn for de l’ voj’ distiras,
ambaŭflanke ŝaŭmo brilas,
la rivero ĝemas –
se mi ne eraras, lin mi iom rekonemas.

Aŭdu, kien stiras vi, al kiu lando fora?
Venu al ĉi tiu bordo, remisto bonkora.
Stiru, kien viaj mendoj
vin ekspedas; al klientoj
urĝaj kuru gravaj vendoj
el barko trezora.
Nur akceptu mian donon de rikolto ora.

Mi petas, prenu ĝissate tiun rizo-grenon.
Ĉu ankoraŭ? – Ne, mi finis kargi agroplenon.
Dumvive ĉe riverbord’
mi agris, jen mia sort’;
fine, nun, ĉio en ord’,
valoris mian penon.
Ankaŭ mi suriru, kompletigu vian prenon!

Jam ne restas loko do! Finfine mi komprenas.
Per mia orgreno via eta bark’ plenplenas.
Nuboj densege aŭgustas,
denove pluvo embuskas,
la rivero subkrepuskas,
solecon mienas.
Mian ĉion tiu ora barko do forprenas.

Bengala originalo _Sonaar tori_ de Rabindranath Tagore

traduko farita 11 dec 2011

A-Kvo

Saluton, kunfestantoj de la Zamenhof-tago 2011,

En julio 2012 festos sian centdudekkvinjaran datrevenon la internacia lingvo Esperanto. Tiu jubilea jaro komencighas nun. Diverse oni direktos siajn energiojn chi-jare.

La estraro de UEA baldau institucie komunikos al la publiko nian proponaron por la jaro, kiun bonvolu ne miksi kun tiu chi probala prediko ne okazanta sub estrara egido.

ILEI kaj UEA kune kun aliaj organizajhoj planas apartan kampanjon 125, per kiu fluigi novan sangon tra la arterioj de nia lingvo-instruado.

EEU deklaris jaron Tibor Sekelj. Chi-konekse mi povas kontribui nur la anekdotan fakteton, ke en la 80aj jaroj mi estis tre kontenta persone renkonti Tibor post jaroj da admira legado de liaj verkoj. Sed evidente tiuj felichuloj, kiuj dum jardekoj konis lin, au fake prikonas lian epopean karieron, au disponas pri malpublikaj fotoj kaj manuskriptoj, nun kapable kaj entuziasme konatigos lin en kaj ekster Esperantujo, kaj sendube kaptos la okazon por konatigi ankau la jubileon de Esperanto mem.

Mi kaptas la okazon por reliefigi mian percepton, ke la baza klopodo de la esperantista kolektivo – atingi ion en la internaciaj forumoj bazitan sur nia uneska atingo de 1954 kaj motivitan per nia starpunkto rilate la lingvan justecon kaj la homajn rajtojn – tro ofte reliefigas koliziemon kontrau difinitaj maljustaj aranghoj kaj strukturoj. Por unuopa esperantisto, ne plu estas klare, kiamaniere ni povas persone esperantisti en nia vivado. Kompreneble nia partopreno en la kampanjoj kaj nia deflanka vivuado al la atletoj, kiuj niavice kuras sur la internaciaj kurejoj, povas doni iom da senco al nia vivo. Sed la interna ideo de Esperanto bezonas ion pli.

Por ke la esperantistoj restu fundamente shatantoj de la amikeco kaj de la pontofara entrepreno, ni devas povi bonvenigi kaj iniciati pontofaradon ankau en la interpersona ekzisto.

Ni estu rezolute kaj kerne movado de memkonsciaj gastoj de la tero, kiuj lernas gastigi unu la alian. Tio ne nepre signifas, ke ni chiuj devas tujtuje farighi mediismo-kleraj agitantoj (vidu chi-subsube la klarigojn pri ‘Modelo Sep’ por tio, kion mi sugestas al la aktivaj mediistoj inter ni), sed la esperantisteco ja havu por chiu el ni vivipovan personan sencon.

Mi persone volas hodiau proponi al vi realigeblan jubileo-jaran kampanjon, per kiu vi chiuj povos ekde 2012 teni pli alte la verdan standardon en viaj loghlokoj kaj viaj landoj. En la barata sagho oni diras, ke elefanto instruas al la eksteruloj per siaj dentegoj, sed al sia intima rondo per la bushinternaj dentetoj. Utilas do dividi la predikon en dentegan parton aleksteran kaj dentetan parton por la samideanaro. Mi etikedas la ideon per mia nomo kaj tiu chi tago simple por faciligi vian vivon, meze de diversaj aliaj lanchajhoj de la jaro. La ideo mem ja ne estas originala. Rigardu ghin kiel praktikan konkretigon de la pakajho de Ivo Lapenna, kiu el la zamenhofa interna ideo faris pli homrajte kaj kultur-enhave orientitan version nomatan de li ‘humaneca internaciismo’. Chu vi ne relegis lastatempe liajn tiutemajn prelegojn? Tiam bonvolu reiri al ili hodiau! Okaze de la Tago de la Esperanta Libro, achetu iun libron au kompaktan diskon de Lapenna au por vi mem au por iu uzonto en malprospera lando. Permesu al mi la shercon, ke tio farighis facila tasko en tempo donanta al pluraj el niaj landoj la nekutiman etikedon “lando eksprospera”.

La alekstera versio de la probala z-taga ideo

Ni chiuj ghissate audis pri malnova mezuro, la tiel-nomata I-Kvo, la inteligento-kvociento. En la lastaj jardekoj ni foje audas ankau pri piednoto al la I-Kvo; ghi sin nomas la E-Kvo, la emociinteligento-kvociento. En lingvoj kun aparta kvo-tipa litero oni uzas la formojn IQ kaj EQ, kiujn ni evidente ne kapablas legi per niaj kompatindaj esperantistaj okuloj, do mi helpas min per la anstatauajho ‘Kvo’. Nun auskultu, mi petas.

Mi proponas, ke ni vendu al la publiko post I-Kvo kaj E-Kvo novan kvocienton, kiun ni nomu A-Kvo – la amikec-kvociento. Atentu vian rajton paralele nomi ghin afablec-kvociento, agrablec-kvociento, se tio helpas viajn tradukojn en la etnajn lingvojn. La oficiala nomo estu simple A-Kvo, kaj ni uzu la vorton “amikec-kvociento” kiel la plej kutiman dismeton de la akronimo.

Al la ekstera mondo, ni kiel eble plej simplu. La marko A-Kvo kaj la vorta dismeto de tiu akronimo klarigu sin mem. Anstatau verki komentariegon pri tiu marko, mi nun transiru de tiu chi ekzotera sektoro al la esotera laboro de la elefantobushaj dentetoj.

Aliaj pli kapablaj verki komentarion aleksteran, se ili trovos tion utila kaj necesa, bonvolu verki propran suplementon al tiu chi mia nekutime mallonga tekstero. Nun sekvas tekstero de la kutima probala longo; bonvolu senti vin liberaj oscedi; ghuste pri la oscedoj kaj niaj karakterizaj enuoj temas, fakte.

La samideanara versio de la probala z-taga ideo

En niaj propraj medioj – en la asocioj, regionaj societoj, lokaj kluboj, kongresoj, renkontighoj, festivaloj, verde parolantaj familioj, chie – ni devas ekde nun, krom kultivi Esperanton mem kaj ghiajn konatajn plukonstruajhojn, vendi al nia verda publiko la markon Esperanto-pluso.

Treege longe ni ofereme pioniris la altkvalitan internacian gastigadon. Ni bonvenigadis eksterlandajn gastojn sur la skalo de kolektivaj aranghoj kaj en niaj hejmoj per au malper Pasporta Servo. Kun ama zorgo kaj kun lauregione diversgrada rigoro ni kunmetadis kongresojn, kunloghadojn, restadojn plej diversajn. Ni maksimumigis la fizikan au kulturan komforton, foje ech ambau, de niaj gastoj. Tiu gastiga etiko farighis nedisigebla parto de la esperantisma kulturo. Ni chiuj scias tion.

Ni konsideru tiun tagorderon atingita (kvankam ghi restas daurigenda por ke tiun atingon ni ne perdu). Nun temas pri Esperanto-pluso, kaj monda ekonomia krizo donas al ni tre taugan okazon por lanchi ghin, kvankam ni kompreneble diru ne tion, sed ke spronas nin la magia cifero cent dudek kvin.

Denove, por ke plej simplu kaj disvastigeblu la ideo, mi proponas, ke la marko Esperanto-pluso estu sia propra komentario. Ghi estu diverse interpretata de la diversaj uzantoj kaj … vastigantoj. (Mi lasas kiel ekzercon por vi retrovi, kiu kiam oftege uzadis la verbon vastigi. Solvohelpilo: memoru, en kies datreveno ni interparolas.)

Tamen, char iuj el vi shatas ekzemplojn, mi prezentas kelkajn konkretajn modelojn de tiu chi speco.

Modelo unu: Kelkaj medioj aparte peze spertas la sharghon de la gastiganteco. En tiuj rondoj oni plendas kaj bendas pri la sendanka laboro, pri siaj personaj elspezoj neniam rericeveblaj, “mi tute ne disponeblas al miaj familianoj, kiuj hazarde ne esperantistas, kaj mi troege disponebladas al tiuj eksteruloj senchese fluantaj tra mia vivo”, fu, kiom la sankta afero postulas de mi senfinajn oferojn che sia altaro! – Al tia medio lau mi aparte taugas versio de Esperanto-pluso, kiu emfazas la novan kategorion de sinoferaj gastoj. Por povi amuzi sin kune, la gastoj kaj la gastigantoj nomu sin ‘samoferanoj’.

En la modelo ‘samoferanoj’, temas antauprepari praktikajn aranghojn, por ke iuj el la gastoj venantaj al kongreso partoprenu la organizan laboron mem. Ili akceptu pli malfrue venantajn gastojn en la stacidomo au flughaveno. Ili dejhoru che tiuj kongresejaj gichetoj, kie ne nepras kono de la lokaj lingvo kaj mapo. Ili respondecu lingvo-plibonige partneri dum la kongreso lokajn komencantojn au progresetintojn. Se temas pri arangho, kie pri la manghoj respondecas lokaj kuirantoj, pakantoj, surtabligantoj, telerlavantoj, la samoferanaj gastoj partoprenu tiujn laborojn.

Por ke la modelo ne mem plipezigu la sharghon de la aranghado de kongresoj, oni noveme dispartigu la repertuaron de la oferadoj por identigi diversajn talentojn che diversaj samoferanoj. La zodiaka klasigo metas nin en naskomonatajn kategoriojn; la sociekonomia analizo identigas nin kun nia socitavolo au la laborkapabloj flegataj en niaj hejmoj; la movadologio faras el ni organizemajn, cerbumemajn, kaj simple umemajn ulojn; sendube ni povas lude krei malpli angora-vekajn dispartigojn – la decido aranghi la samoferanan kunlaboron mem naskos pliajn manierojn agnoski la diversecon de niaj personecoj kaj laborstiloj.

Modelo du: Ghis nun la esperantistoj ofte traktis la transnacian uzadon de ekskoloniaj lingvoj (kiel la angla, la franca, la portugala, la hispana), ekzemple en la esperantistaj medioj en triamondaj landoj, kvazau atakendan rivalon al nia propra propono de universale uzota neutrala lingvo. Tamen, kiel mi scias proprahaute, multaj ekskolonianoj, ekzemple en Malajzio au Nigherio au Benino au Angolo, havas la bezonon pruvi, ke pro la historia ligo (finfine rigardebla iom neutrale pro la tempa distanco de la atrocajhoj de la koloniismo) ili nun povas senti sin ne nur sklavoj de tiuj lingvoj, kiel iam, sed ankau plenrajtaj kunposedantoj. Kiel kunposedantoj, ili ekzemple devus nun povi pruvi sian kapablon legitime suplementi kaj modifi la verkaron en la juro, la natursciencoj, la beletro ktp en tiuj eksmastraj lingvoj kaj postuli de la europaj parolantaroj de tiuj lingvoj seriozan rekonon kiel kunposedantoj. De la idaj generacioj en tiuj eksaj mastrolandoj oni atendas ne riparajn agojn por forvishi de sur la paghoj de la historio la atrocajhojn faritajn de la antauulaj generacioj, sed ja minimume vivuadon al tiu nova atleteco de nove kamaradaj landoj.

La esperantistoj en Europo bonvolu ne flari minacon al la monda rolo de Esperanto en chiu uzo de la ekskoloniaj lingvoj fare de la ekskolonianoj – sed male komencu rekoni en tiu uzado alian vojon por malkonstrui la iamajn ekspluatajn rilatojn inter la gentoj.

Mi rekonas, ke pri la angla estas pli komplike, ol la jhusaj komentoj bildigas. Komence, do, aplikantoj de Modelo Du eventuale volos sin limigi al la neanglaj eksimperiaj lingvoj por tiu chi rol-aliiga ekzerco. Lau mi, se komencanto en Benino volas ekzemple paroli al la vizitanta Mireille Grosjean en la franca, tio devus esti en ordo, kaj Mireille devus povi sen kulposento respondi en la franca.

Kiel krei konkretajn ekzercojn el tiu chi ideo? Kiel traduki Ekzemplon Du en veran Modelon Du? Char mi ne mem apartenas al koloniestrinta socio, bedaurinde mia propra fantazio ne kapablas chi-terene krei ideojn vere funkciontajn por la praktika celo. Mi tial petas tialandanojn jungi sian fantazion al tiu chi charo.

Modelo Tri – Multaj ekzercoj riskas krei enuon. Ni estas movado, kies procezoj devigas nin alfronti la sekvojn de tre diversaj homaj virtoj kaj miskutimoj. Kial ne rekte alfronti la enuon kaj la lacon? En niaj aranghoj ni jam havas horojn por fordanci nian energion kaj forbabili nian lacon. Kial ne aranghi en apartaj sesioj interkonatighon kun niaj enuoj kaj kulture specifaj lacighoj? Chu nin chiujn simile tedas vere la samaj temoj, la samaj spertoj? Chu ni povas per malsama premado de klavoj plibonigi la sperton esti kune trans kulturaj limoj? (Chi-rilate trovighas utilaj trejnmaterialoj che Elisabeth Schwarzer kaj rigore kunmetitaj esplormaterialoj che Ilona Koutny, se elekti nur du ekzemplojn. Ne sharghu per chio chi ech pli peze la korbojn de edukado punkto net, mi petas; prefere lernu punkto net, chu ne? La junularo ghenerale volus eble gastigi au kungastigi priajn materialojn sur iu TEJO-pagho?)

Modelo Kvar – teme de gejunuloj, multaj junaj kaj pli aghaj infanoj kaj iliaj gepatroj kaj geonkloj jam diverslingve legis la romanserion Harry Potter, kaj konas ghian kuraghigon direkti niajn pensojn kaj agojn kontrau tiu pursanga, rasisma speco de genta shovinismo. Eblas fasoni kolektivajn ludojn, ekzercojn, amuzighojn, en kiuj oni esploras, kiagrade la sanga ideo povas esti senmalica en la familiaj rondoj (ech tie, la adoptitaj infanoj kaj la sekvoj de eks- kaj regeedzighoj oftigas nesamsangajn familiojn). Oni esploru, ghuste kiajn sam-X-ecojn oni scipovas aktive konstrui en amika rondo anstatau pasive heredi de establitaj reghimoj shtataj au familiaj. Ekzemple, kunestante kun iuj, vi farighas ilia memvola samspirano; sed chu vi estas malpli samspirana, kiam la trafiko devigas vin vole-nevole esti en iu amasigho surstrate au stacidome? Spiro estas nur unu ekzemplo de ‘ikso’ en la sam-iks-ecoj. Pensu pri jam funkciantaj kaj eventuale plibonigeblaj alternativoj al la sangaj modeloj de solidareco. Ghenerala slogano por Modelo Kvar: nu, kial ne ‘de sango al shangho’?

Modeloj Kvin, Ses, Sep ktp: sekvu viajn alisektorajn shatliniojn. Faru Esperanto-pluson el via vegetarismo. El via aktiva mediismo. El via konkrete sentata religia kredo (se tian vi havas). El via ateismo. El via agnostikismo. El via plue ghisosta socialismo. El via sin refortiganta kapitalismo. El via folklorologia pli-ol-shatokupo. El via altnivela tradukado kaj okupighado pri la tradukistiko (tiun terenon la tradukipovaj au tradukologiemaj esperantistoj, kun iom da serioza mobilizigho, principe kapablas tiom senmanke okupi, ke iam la mondo vidos la tradukarton kaj la Esperantan arton kiel preskau kunfandighintajn). Resume, el io ajn verve kunspertebla kun aliaj esperantistoj, zorgante ne eviti la eniron en Tedlandon, sed alfronti la fakton, ke iuj provoj kunghui kreas enuon kaj ke do homoj devas aparte fortostrechi por rimarki la tedighon kaj ion fari por altrakti ghin.

Tute persone, mi mem havas Modelon Maldu, kiu emfazas la malduismon. (Se vi ne kaptas la aludon, legu la Gazetaran Komunikon de UEA aperintan en la 17a de novembro okaze de la Internacia Tago de Filozofio. Mi emfazas, ke mia propra obsedigho ne estas aparte reliefa chi tie; mi petas vin rajdi vian propran chevalon kaj trovi kunrajdontojn.)

Ghenerale dirite, mi proponas, ke Esperanto-pluso temu pri la sondado de la kutime vualataj kaj embarasaj malagrablaj nuancoj, kiuj chirkauas la surpodiajn momentojn de legitima gloro en niaj kongresoj, niaj kunloghadoj k.s. Ni bonvenigu ne nur la interesajn pladojn, sed la tuton de la sperto gastigi, inkluzive la sentojn de sendanka sinofero kaj aliajn klavojn, kiujn la esperantista sperto senintence premas, foje lacigante au kuspante nin.

Farante chion chi, ni transiros de la nuna shtupo de niaj laboroj al tiel nete alia shtupo, ke neniu plu kuraghos demandi, chu ni ne estas feblaj kaj senefikaj eksrivaloj de la vastigantoj de la angla. Kaj ni komencos konstati, ke por konstrui la vojon al la paco, foje necesas ne paroli rekte pri la interlanda paco mem, kiu restas chies celo, sed unike labori por teksi la shtofon, el kiu la morgauaj tajloroj verkos novajn, nenaciajn standardojn.

Mi proponas al vi metodon por pli verve sperti nian unikecon, ol ni foje sukcesas sperti en niaj ghisnunaj – tute ne subtaksindaj kaj absolute nepre daurigendaj – metodoj esperantisti.

Mi ja ne volas sugesti, ke mankus al ni individua ludemo kaj humurkapablo. Mi volas emfazi, ke ni nesufiche ligas la libron _Humoroj_ (de Auld, mi faras metaforan uzon de la titolo) al lia pli konata epopeo _La infana raso_. Niaj italoj foje faris el poemo en _Humoroj_ kanton … “per skarpo malpura kovras vintra pejzagho / sian vizaghon, kaj krachas sur chies planojn”. Ankau sur la strategiajn planojn. Ni devas preteriri tiun vintran humoron, chi-vintre (pardonu mian senhontan uzon de nordhemisferaj agordoj, samideanoj sudaj, mi scias, kiom someras che vi), per pluaj humoroj infanrasanaj.